Đình Y Na

Mặc dù bị phá huỷ trong kháng chiến chống Pháp, nhưng đình Y Na vẫn gìn giữ được một phần kiến trúc cổ thời Lê - Nguyễn và nhiều cổ vật quý hiếm, đây vừa là chứng tích của ngôi đình trong lịch sử, vừa là những di sản văn hóa quý giá của quê hương, đất nước. Đình Y Na được xếp hạng là di tích lịch sử văn hoá cấp tỉnh vào năm 2007. Đình Y Na tọa lạc ở vị trí phía Tây của khu Y Na, phía Đông giáp trục đường Âu Cơ, các phía còn lại giáp khu dân cư. Nhìn tổng thể đình Y Na có dáng vẻ to lớn, nhưng lại mềm mại duyên dáng bởi những lớp mái ngói đao cong.

Hiện nay, đình Y Na có kiến trúc kiểu "tiền chữ nhất, hậu chữ đinh". Toà Tiền tế 5 gian; bộ khung gỗ lim, vì kèo kiểu "chồng rường", với 4 hàng cột ngang và 4 hàng cột dọc, tường xây bít đốc 2 đầu hồi; cửa mở ở 3 gian giữa với hệ thống cửa "thượng chấn song, hạ bức bàn". Toà Tiền tế là kiến trúc của thời Nguyễn còn giữ lại được vào đợt trùng tu năm 1933 và còn gìn giữ cho đến ngày nay.

Toà Đại đình hình chữ đinh, gồm Đại bái 3 gian 2 chái, Hậu cung 2 gian. Đại bái có kết cấu vì nóc theo kiểu giá chiêng, 6 hàng cột ngang và 4 hàng cột dọc, còn giữ lại bức cửa võng, chạm khắc "tứ linh, tứ quý" là điêu khắc của thời Nguyễn. Hậu cung có kiến trúc vì giá chiêng với 3 hàng cột dọc và 2 hàng cột ngang.

Hiện trong đình lưu giữ các hiện vật tiêu biểu như: 05 ngai thờ thời Nguyễn; 05 bài vị thời Nguyễn; 01 Hương án thời Nguyễn; 01 Hoành phi thời Nguyễn; 07 đạo sắc phong; Hương án; bộ bát biểu; kiệu bát cống, hoành phi, câu đối, ngựa thờ.

Đình Y Na thờ những danh tướng có công đánh giặc Ân vào thời Hùng Vương thứ 6. Các ngài là: Tam Giới Hộ Quốc, Hắc Quang Quý Minh, Phổ Tráng Uy Đức, Ninh Thần Già Lam, Thượng Khoa Trí Dũng. Các ngài đã có công đã đem quân cùng với Phù Đổng Thiên Vương đánh tan giặc Ân xâm lược. Đất nước bình yên, vua phong thưởng cho 5 ông được ăn lộc ở huyện Quế Dương, doanh trại đúng ở trang Y Na (nơi sinh ra, lớn lên và là nơi đóng quân của 5 vị tướng). Sau khi các ngài mất vào ngày 15 tháng 3. Nhà vua đã lệnh cho trang Y Na lập đền thờ các ông làm thần mãi mãi.

Hàng năm, cứ đến ngày 10 tháng 8 (âm lịch), đình Y Na lại được mở hội (xưa hội kéo dài đến ngày 15/8). Ngày 10 là chính hội diễn ra tục rước kiệu Thánh với làng chạ Bồ Sơn. Y Na và Bồ Sơn từ xưa có tục kết chạ thờ chung Thánh, hàng năm cứ đình đám, hội hè hai làng phải rước kiệu Thánh sang nhau để tế lễ giao lưu. Phần hội có nhiều tục trò dân gian vui chơi giải trí như: hát Quan họ, ả đào, trống quân, tuồng, chèo, tổ tôm, cờ người, cầu thùm, bắt vịt, đập niêu... Những ngày lễ hội ở đây đã thực sự thu hút đông đảo quần chúng nhân dân địa phương vào những sinh hoạt văn hóa văn nghệ vui tươi, lành mạnh.