Dự phòng suy dinh dưỡng cho trẻ nhỏ

Phóng viên: Trước tiên, xin bác sĩ cho biết rõ hơn về khái niệm thế nào là suy dinh dưỡng ở trẻ nhỏ và những trẻ như thế nào sẽ có nguy cơ cao bị suy dinh dưỡng?

Bác sĩ Nguyễn Phương Thảo: Suy dinh dưỡng ở trẻ nhỏ là tình trạng cơ thể không được cung cấp đầy đủ năng lượng và protein cũng như các yếu tố vi lượng khác để đảm bảo cho cơ thể phát triển. Những trẻ có nguy cơ dễ bị suy dinh dưỡng là trẻ đẻ non, suy dinh dưỡng bào thai, các dị tật sứt môi, hở hàm ếch, tim bẩm sinh. Trẻ thấp cân (dưới 2500g). Trẻ không được bú sữa mẹ trong năm đầu.

Trẻ từ 6-18 tháng tuổi có nguy cơ suy dinh dưỡng cao nhất vì lứa tuổi này bắt đầu ăn bổ sung và giảm dần bú mẹ. Ngoài ra, những trẻ thường xuyên bị mắc bệnh nhiểm khuẩn đường hô hấp, tiêu hóa nhiều lần, biến chứng sau các bệnh viêm phổi, sởi, lỵ… Trẻ thiếu chǎm sóc hay bị “bỏ rơi” cũng là đối tượng dễ bị suy dinh dưỡng.

Trong giai đoạn trẻ bắt đầu ăn dặm, mẹ cho trẻ ăn bổ sung không đúng cả về số lượng và chất lượng. Thức ăn dặm thiếu dầu mỡ, thức ǎn động vật, rau xanh, hoa quả cũng khiến trẻ dễ bị suy dinh dưỡng hơn. Người mẹ trước và trong khi mang thai ǎn uống không đầy đủ, sau sinh dễ bị thiếu sữa hoặc mất sữa. Mẹ thiếu kiến thức dinh dưỡng, không có thời gian chăm sóc con cái. Hoặc do điều kiện kinh tế xã hội cũng là những yếu tố gây suy dinh dưỡng ở trẻ nhỏ.

Cân đo thể trạng cho trẻ 

Phóng viên: Như bác sĩ chia sẻ có những trẻ bị suy dinh dưỡng do đẻ non, suy dinh dưỡng bào thai, mắc dị tật hoặc trẻ bị suy dinh dưỡng do quá trình ăn dặm không đúng cách. Vậy cụ thể các nguyên nhân gây suy dinh dưỡng này là như thế nào, thưa bác sĩ?

Bác sĩ Nguyễn Phương Thảo: Có nhiều nguyên nhân gây ra suy dinh dưỡng ở trẻ nhỏ, trong đó có thể kể đến là mất cân bằng hệ vi sinh đường ruột: Trong đường ruột có tới 85% là vi khuẩn có lợi và 15% là vi khuẩn có hại, chúng lập nên một hệ cân bằng vi sinh đường ruột. Hệ cân bằng này giúp kích thích miễn dịch, nâng cao đề kháng, bảo vệ hệ tiêu hóa của trẻ trước mọi tác nhân gây bệnh. Ngoài ra nó còn có tác dụng giúp tăng cường khả năng tiêu hóa của trẻ, giúp trẻ hấp thu dễ dàng hơn. Nhưng vì một nguyên nhân nào đó (ví dụ như: Sử dụng kháng sinh lâu ngày, ăn phải thức ăn bị nhiễm khuẩn, trẻ mắc phải nhiễm khuẩn đường tiêu hóa…) làm mất cân bằng hệ vi sinh đường ruột, gây giảm hấp thu, khiến trẻ dễ gặp phải tình trạng suy dinh dưỡng. Điều này gây ảnh hưởng tới quá trình phát triển về thể chất và tinh thần của trẻ nhỏ.

Thiếu Enzyme tiêu hóa: Enzyme đóng vai trò quan trọng đối với quá trình tiêu hóa, giúp chuyển hóa thức ăn thành các chất dinh dưỡng để cơ thể hấp thu. Vì vậy sẽ gây ra tình trạng trẻ ăn nhiều mà không thấy tăng cân và thậm chí là suy dinh dưỡng.

Bé mắc các bệnh lý của ống tiêu hóa: Các bệnh lý như viêm ruột, viêm loét dạ dày, viêm đại tràng, hội chứng ruột kích thích ruột… làm trẻ em chán ăn, giảm khả năng hấp thu của trẻ gây suy dinh dưỡng ở trẻ.

Sử dụng thuốc không đúng cách: Do hệ miễn dịch còn non yếu nên trẻ rất hay gặp các tình trạng về viêm nhiễm đường hô hấp, tiêu hóa… Khi trẻ bị bệnh, mẹ thường tự ý sử dụng kháng sinh để điều trị cho con. Nhưng đáng tiếc thay, kháng sinh không chỉ có tác dụng tiêu diệt vi khuẩn có hại mà nó còn tiêu diệt cả những vi khuẩn có lợi làm ảnh hưởng đến hệ vi sinh đường ruột của trẻ, gây tình trạng kém hấp thu, suy dinh dưỡng. Một lời khuyên cho các mẹ là khi con gặp các vấn đề viêm nhiễm, nên đưa trẻ đến bác sĩ để có những cách giải quyết hợp lý. Khi sử dụng kháng sinh cho trẻ mẹ nên sử dụng kèm men vi sinh để cân bằng hệ vi khuẩn đường ruột.

Cho trẻ uống vitamin A

Phóng viên: Trẻ có thể bị suy dinh dưỡng từ giai đoạn bào thai, giai đoạn cho con bú, giai đoạn ăn dặm và cả giai đoạn trên 1 tuổi. Vậy cụ thể ở những giai đoạn này, tình trạng suy dinh dưỡng được thể hiện như thế nào, thưa bác sĩ?

Bác sĩ Nguyễn Phương Thảo: Thứ nhất, ở giai đoạn bào thai: Trong giai đoạn mang thai người mẹ không ăn uống đầy đủ, khiến trẻ thiếu dinh dưỡng cần thiết nên có thể dẫn đến tình trạng suy dinh dưỡng từ trong bào thai. Đây cũng là một nguyên nhân khiến trẻ sinh non không đủ tháng kèm theo là tình trạng sinh non khi bé chưa đủ tháng.

Thứ 2, giai đoạn cho con bú: Khi con được sinh ra, mẹ bị mất sữa, hoặc vì một lý do nào đó phải nuôi con hoàn toàn bằng sữa công thức, hoặc cho con cai sữa quá sớm… sẽ là nguyên nhân gây ra tình trạng suy dinh dưỡng ở trẻ nhỏ. Ngoài ra nó còn làm giảm khả năng miễn dịch ở trẻ nhỏ do không nhận đủ nguồn dinh dưỡng và các kháng thể từ nguồn sữa mẹ dẫn đến trẻ gầy, yếu ớt, chậm phát triển hơn những đứa trẻ cùng độ tuổi.

Thứ 3, giai đoạn trẻ ăn dặm: Theo khuyến cáo của các chuyên gia dinh dưỡng, thời điểm cho con ăn dặm phù hợp nhất là từ 6 tháng tuổi. Sai lầm của các mẹ là cho con ăn quá sớm hoặc quá muộn. Nếu cho trẻ ăn quá sớm, hệ tiêu hóa của trẻ chưa hoàn thiện sẽ khiến trẻ khó hấp thu thức ăn, khó tiêu, gầy yếu. Còn khi cho trẻ ăn dặm quá muộn sẽ làm trẻ tăng trưởng chậm do thiếu năng lượng, thiếu máu, thiếu sắt vô tình gây suy dinh dưỡng ở trẻ.

Thứ 4, khi con lớn hơn một chút: Chế độ ăn có vai trò quan trọng đối với hệ tiêu hóa của trẻ nhỏ. Khi trẻ đầy đủ các dưỡng chất trẻ sẽ phát triển toàn diện về cả thể chất và tinh thần, một chế độ ăn đầy đủ bao gồm đủ 4 nhóm: Glucid, protid, lipid, vitamin và chất khoáng giúp trẻ ăn ngon, hấp thu dinh dưỡng tốt giúp tránh được tình trạng suy dinh dưỡng ở trẻ nhỏ. Tuy nhiên hiện nay có rất nhiều mẹ không chú ý đến điều này, các món mà con ăn hàng ngày thường sẽ là những món khoái khẩu của con và ăn trong một thời gian dài, điều này ảnh hưởng không tốt đối sự phát triển toàn diện của trẻ. Ngoài ra, mẹ nên chú ý khi chế biến thức ăn cho con, nguyên liệu nên là đồ tươi sống, hạn chế đồ ướp lạnh, giã đông vì điều này không chỉ giảm giá trị phần trăm dinh dưỡng mà còn giảm mùi vị khiến trẻ không muốn ăn.

Phóng viên: Suy dinh dưỡng gây ra những tác hại tiêu cực nào cho trẻ cả ở trước mắt lẫn lâu dài, bác sĩ có thể cho biết cụ thể hơn về vấn đề này được không ạ?

Bác sĩ Nguyễn Phương Thảo: Trẻ bị suy dinh dưỡng dẫn đến tăng tỷ lệ tử vong ở trẻ dưới 5 tuổi. Trẻ suy dinh dưỡng có nguy cơ cao mắc các bệnh như nhiễm trùng cấp tính, tiêu chảy cấp hay viêm đường hô hấp.

Suy dinh dưỡng cũng khiến các cơ quan trong cơ thể kém phát triển như hệ cơ, xương, miễn dịch, thiểu năng trí tuệ do thiếu các chất: sắt, Iod, DHA, Taurin… có thể ảnh hưởng đến tầm vóc của trẻ lúc tuổi dậy thì. Trẻ bị suy giảm trí thông mình, thể lực suy yếu, thấp bé, chậm chạp, lờ đờ, giao tiếp xã hội kém, giảm khả năng tiếp thu trong học tâp.

Phóng viên: Trước những tác hại to lớn như vậy chắc hẳn bà mẹ nào cũng mong muốn biết cách chăm sóc trẻ để đảm bảo cung cấp đầy đủ dinh dưỡng cho con. Xin bác sĩ cho biết một số khuyến cáo về vấn đề phòng chống suy dinh dưỡng để các gia đình có thể tham khảo và áp dụng trong cách chăm sóc trẻ hàng ngày?

Bác sĩ Nguyễn Phương Thảo: Nguyên tắc quan trọng nhất là cần cung cấp đầy đủ lương thực, thực phẩm cho trẻ, đảm bảo giá trị dinh dưỡng trong khẩu phần ăn. Đối với những trẻ suy dinh dưỡng nhiều tăng chất béo tối đa theo nhu cầu khuyến nghị.

Ngay từ những bữa ăn đầu đời của trẻ, các mẹ cần cho trẻ bú mẹ ngay sau sinh và kéo dài 18-24 tháng tuổi. Có cách chăm sóc trẻ bằng bữa ăn hợp lý như tập cho trẻ ăn dặm từ 6 tháng tuổi, cho trẻ ăn đủ bốn nhóm chất dinh dưỡng (Gluxic, Lypid, Protein, Vitamin). Song song với đó, cần theo dõi trẻ qua chấm biểu đồ tăng trưởng để kịp thời phát hiện những giai đoạn trẻ có dấu hiệu suy dinh dưỡng, từ đó có biện pháp để cải thiện tình trạng này.

Các gia đình phải đảm bảo vệ sinh an toàn thực phẩm: chọn thực phẩm tươi, hạn chế cho trẻ dùng thực phẩm chế biến sẵn, đồ hộp, đảm bảo ăn chín uống sôi. Phòng ngừa và điều trị triệt để các bệnh nhiễm trùng, chăm sóc đảm bảo đủ chất dinh dưỡng trong thời gian trẻ bị bệnh và phục hồi dinh dưỡng sau thời gian bị bệnh. Tẩy giun cho trẻ lúc đầy 12 tháng tuổi. Và tẩy giun theo định kỳ.

Đặc biệt lưu ý các gia đình không cai sữa trẻ khi trời đang nóng hoặc quá lạnh, khi trẻ đang ốm, và lưu ý giai đoạn chuyển ăn bột sáng ăn cháo, từ cháo sáng cơm trẻ chưa thích nghi kịp. Khi thay dổi môi trường sống như bắt đầu đi học ở nhà trẻ, trẻ chưa thích nghi kịp thời nên có phản ứng ăn kém ngủ kém dễ sút cân. Phụ huynh cũng cần đưa trẻ đi tiêm phòng đầy đủ. Trẻ 6- 36 tháng uống vitamin A định kỳ vệ sinh an toàn thực phẩm tránh nhiểm trùng đường ruột giun sán./.