Để cung cấp thêm thông tin cho bạn đọc về vấn đề này, VietTimes đã có cuộc trò chuyện với PGS.TS. Đỗ Duy Cường – Giám đốc Trung tâm bệnh nhiệt đới (Bệnh viện Bạch Mai - Hà Nội).
Là một trong các chuyên gia hàng đầu về bệnh truyền nhiễm và nhiệt đới, ông có ý kiến gì trước việc người dân ồ ạt đưa con em đi xét nghiệm máu để phát hiện sán lợn?
- Chỉ trong mấy ngày mà có gần 2.000 trẻ đi xét nghiệm sán lợn là việc không cần thiết, thậm chí còn gây hoang mang, xáo trộn trong dư luận, làm ảnh hưởng lớn về kinh tế xã hội.
Tại sao việc xét nghiệm lại không cần thiết, thưa ông?
- Cần phải hiểu chu trình phát triển của sán lợn. Sán trưởng thành nằm trong ruột người, rồi đẻ ra trứng và xuất hiện trong phân người, nếu điều kiện vệ sinh kém, trứng sẽ nhiễm vào nguồn nước/rau, nếu rửa không sạch. Trứng từ đó vào cơ thể người nếu ăn rau sống, thức ăn nấu chưa chín, hoặc uống nước chưa đun sôi và tạo ra các ấu trùng. Ở lợn, ấu trùng có trong thịt (lợn gạo), còn ở người, ấu trùng tạo ra các nang có thể chạy vào não, cơ, mắt...
Việc xét nghiệm máu sàng lọc hiện nay chỉ phát hiện kháng thể và kháng nguyên của ấu trùng sán lợn trong huyết thanh. Nếu xét nghiệm máu dương tính cũng chỉ khẳng định là có phơi nhiễm ấu trùng, mà nhiễm ấu trùng là do ăn uống phải nguồn nước, rau sống chứa trứng sán, chứ không phải do ăn thịt lợn chứa ấu trùng. Đề khẳng định do ăn thịt lợn gạo mà bị bệnh sán (trưởng thành) thì phải lấy mẫu phân làm xét nghiệm xem có thấy đốt sán trưởng thành hay không, lúc đó mới khẳng định các cháu bị bệnh sán trưởng thành, chứ không phải bị bệnh do nhiễm ấu trùng.
Từ trước đến nay xét nghiệm chẩn đoán sán lợn thường chỉ làm cho người có nguy cơ hoặc triệu chứng, như bệnh nhân bị động kinh không rõ nguyên nhân, hay bệnh nhân bị rối loạn tiêu hóa, rối loạn hấp thu, bệnh nhân nghi ngờ ấu trùng sán não, khi bị các nốt dưới da... thì phải làm xét nhiều xét nghiệm khác để khẳng định. Và xét nghiệm máu chỉ là một trong những phương pháp hỗ trợ chẩn đoán bệnh. Còn xét nghiệm hàng loạt thì không có ý nghĩa, vì nếu phát hiện dương tính vẫn phải làm thêm các xét nghiệm khác để khẳng định có bị bệnh hay không.
Mặc dù có rất nhiều trẻ được phát hiện có sán lợn, một số bác sĩ cho rằng đây là một vụ dịch, nhưng GS.TS. Nguyễn Văn Kính – Giám đốc Bệnh viện bệnh nhiệt đới cho rằng đây không phải là vụ dịch, cũng như tỉ lệ trẻ mắc sán không bất thường. Ông có ý kiến gì trước quan điểm này?
- GS. Kính nói đúng! Nếu trẻ bị bệnh do ấu trùng sán lợn thì tỷ lệ trong cộng đồng sẽ thấp, không thành dịch được, cho nên không cần xét nghiệm hàng loạt. Chỉ dương tính mà không có triệu chứng thì không nguy hiểm cho sức khỏe cũng như cộng đồng, vì bản chất bệnh lưu hành lẻ tẻ.
Nhiều người nghi ngờ thịt lợn có sán chính là nguồn lây khiến hơn 200 cháu bị mắc. Là chuyên gia về bệnh lây truyền, ông có đồng ý với quan điểm này?
- Thực phẩm có thể là nguyên nhân chính, nhưng phải là thực phẩm chưa chín mới gây nhiễm bệnh, như ăn thịt lợn gạo (có chứa ấu trùng) mà không nấu chín sẽ mắc sán trưởng thành, ký sinh ở ruột gây rối loạn tiêu hóa. Uống nước không đun sôi, ăn rau sống (có chứa trứng sán) sẽ mắc bệnh ấu trùng. Bệnh này phải nhiều tháng, nhiều năm sau mới phát bệnh (ấu trùng sán não, ấu trùng trong cơ).
Vì thế, 209 cháu bị dương tính không có nghĩa 209 cháu đang mắc bệnh. Cần phải xem lại ở quần thể khác, như người lớn ở đó, hoặc các cháu học sinh ở tỉnh khác, rồi so sánh xem con số đó thực sự cao hay không rồi có các chuyên gia dịch tễ học phân tích tìm mối nguy cơ.
Việc điều trị bệnh sán có khó khăn không, thưa ông?
- Điều trị bệnh sán không khó khăn vì có sẵn thuốc cũng như phác đồ của Bộ Y tế, nhưng cần phân biệt bệnh ấu trùng sán lợn hay bệnh sán lợn trưởng thành, để điều trị. Nếu bị bệnh sán trưởng thành (tìm thấy đốt sán trong phân) thì sẽ dùng thuốc tẩy sán praziquantel 15-20mg/kg cân nặng, uống liều duy nhất. Điều trị bệnh ấu trùng sán lợn (bị ở não, dưới da) tức là phải có triệu chứng, thì sẽ kéo dài hơn: Praziquantel 30mg/kg/ngày x 15 ngày x 2-3 đợt (mỗi đợt cách nhau 10-20 ngày).
Chúng ta làm xét nghiệm máu, nhưng nếu dương tính cũng chỉ khẳng định là các cháu có thể nhiễm (do ăn rau sống, do nguồn nước), chứ không phải do ăn thịt lợn gạo (thực phẩm “bẩn”). Việc một số người cho rằng các cháu dương tính với sán có liên quan đến ăn thịt lợn gạo, vô hình chung là “đánh” vào những nhà cung cấp thực phẩm và ảnh hưởng lớn tới ngành chăn nuôi, tạo tâm lý hoang mang không cần thiết.
Như đã nói, kết quả xét nghiệm của các cháu chỉ dương tính thì chưa đủ khẳng định là có bệnh ấu trùng hay không và bác sĩ chỉ điều trị khi có triệu chứng, nếu không thì chỉ theo dõi. Trường hợp các cháu ở Bắc Ninh nếu không có triệu chứng, tức là chỉ phơi nhiễm với bệnh, thì không cần phải điều trị.
Để phòng bệnh, biện pháp tốt nhất hiện nay là ăn thức ăn chín và uống sôi, thì cả trứng lẫn ấu trùng sán sẽ bị tiêu diệt và không bị bệnh.
